Rechtsupdate overheid en omgeving - oktober 2024

De modulaire vergunningsprocedure, het Verzameldecreet Omgeving, het Vrijstellingsbesluit en een nieuwe betalingstermijn voor overheidsopdrachten.

De rechtstak overheid en omgeving is voortdurend in beweging, en ook de komende maanden zijn er wijzigingen op til. Zo lanceerde de Vlaamse Regering in mei de gloednieuwe modulaire omgevingsvergunningsprocedure, gevolgd door enkele aanpassingen aan het Vrijstellingsbesluit in juni. Daarnaast gaf het Vlaams Parlement groen licht voor het Verzameldecreet Omgeving én geldt er vanaf 1 januari 2025 een nieuwe betalingstermijn voor overheidsopdrachten. Wat betekent deze nieuwe regelgeving voor uw toekomstige en lopende projecten? 

De advocaten overheid en omgeving van NOMA volgen de wetswijzigingen op de voet en selecteerden een aantal belangrijke nieuwigheden die niet aan uw aandacht mogen ontsnappen. 

Vlaamse omgevingsvergunning: flexibele procedure, aanpassingen à la carte

Binnenkort zullen omgevingsvergunningsaanvragen in Vlaanderen vertrekken vanuit een flexibele basisprocedure die kan worden aangepast naargelang de modaliteiten van het project. Denk aan een restaurantmenu waarbij de basisformule voor alle klanten dezelfde is, terwijl de hoofd- en bijgerechten naar ieders persoonlijke voorkeuren kunnen worden gekozen.

De vergunningsprocedure doorloopt standaard vier stappen:

1. Indiening van de omgevingsvergunningsaanvraag of het beroep
2. Onderzoek naar ontvankelijkheid en volledigheid
3. Beslissing over de aanvraag
4. Bekendmaking van de beslissing

Afhankelijk van het type project kunnen aanvullende modules zoals adviezen, een openbaar onderzoek, administratieve lussen en wijzigingslussen worden toegevoegd. Op die manier wordt het proces optimaal afgestemd op de noden van het project.

Modules en beslissingstermijn van de nieuwe omgevingsvergunningsprocedure

Extra modules kunnen dus vlot toegevoegd worden, maar hebben een effect op de doorlooptijd van de omgevingsvergunningsprocedure. Het onderzoek naar ontvankelijkheid neemt 30 dagen in beslag, waarna de basisbehandelingstermijn van 60 dagen start, waarin de aanvraag inhoudelijk beoordeeld wordt. Elke extra module, zoals een openbaar onderzoek of wijzigingslus, verlengt deze termijn met 60 dagen. 

Hoewel de nieuwe vergunningsprocedure flexibel is en de lussen meermaals kunnen worden toegepast, is het niet de bedoeling dat overheden worden overspoeld door wijzigingen in de aanvraag. Een wijziging omwille van een louter procedurele reden kan dus worden geweigerd. Daarnaast zijn wijzigingen tijdens een lopend openbaar onderzoek of een adviesronde niet toegelaten, dit met het oog op een transparante en werkbare dossieropvolging.
 
Bovendien worden ook reeds bestaande aanvragen en verzoeken in de basisprocedure geïntegreerd, zoals afwijkingen van de algemene en sectorale milieuvoorwaarden, afwijkingen voor handelingen van algemeen belang, omzettingsprocedures, schorsingen of opheffingen van omgevingsvergunningen en vergunningverlening op proef. 

Snel, efficiënt én op maat: de voordelen van de modulaire vergunningsprocedure

Deze nieuwe modulaire aanpak biedt talrijke voordelen voor toekomstige aanvraagprocedures in Vlaanderen. Zo wordt het makkelijker om lopende aanvragen aan te passen naar aanleiding van bijvoorbeeld een negatief advies of bezwaar dat opduikt tijdens het openbaar onderzoek. Dit zorgt niet alleen voor een vereenvoudigde, maar vooral een oplossingsgerichte, op maat gesneden vergunningsprocedure die beter inspeelt op de specifieke behoeften van elk project. 

Wanneer treedt de nieuwe vergunningsprocedure in werking? 

De verwachting is dat deze modulaire vergunningsprocedure leidt tot snellere en efficiëntere vergunningstrajecten in Vlaanderen. Een hele stap voorwaarts, want een vlottere vergunningverlening, met meer flexibiliteit en minder nodeloos tijdverlies, is essentieel voor een bloeiend ondernemingsklimaat. 
 
Voorlopig is er nog geen concrete datum van inwerkingtreding, deze wordt bepaald door de Vlaamse Regering. Nog even geduld dus, wat de gemeenten voldoende tijd biedt om zich voor te bereiden op de implementatie van de nieuwe vergunningsprocedure. De praktijk zal dus moeten uitwijzen of deze doelstellingen ook daadwerkelijk bereikt zullen worden … Onze advocaten houden de vinger aan de pols! 

Verzameldecreet Omgeving 2024: kernwijzigingen en impact

Verplichte planologische compensatie

Voortaan geldt dat elk ruimtelijke uitvoeringsplan (RUP) dat een ‘zachte’ bestemming (zoals landbouw of groen) omzet naar een ‘harde’ bestemming (denk aan wonen, industrie of recreatie) gelijktijdig een grote oppervlakte in omgekeerde zin moet herbestemmen. Dit gebeurt op gronden binnen het grondgebied van de plannende overheid waarvan de realisatie van de harde bestemming beleidsmatig niet langer gewenst is, bijvoorbeeld wegens de slechte ligging of overaanbod. Deze maatregel is echter niet van toepassing in enkele gevallen. Zo is er geen verplichte compensatie voor de gebiedscategorie lijninfrastructuur, voor in omvang beperkte oppervlakten van herbestemming (zogenaamde grenscorrecties) en bij het zone-eigen maken van hoofdzakelijk vergunde constructies, behalve als het gaat om ruimtelijke uitbreidingen. 
Ook indien op het grondgebied van de plannende overheid geen gronden met een harde bestemming aanwezig zijn waarvan de ontwikkeling beleidsmatig niet langer gewenst is, is er geen planologische compensatie vereist.
Evenwel voorziet het Verzameldecreet Omgeving in een soepele invulling van deze compensatie. Wanneer binnen een ander lopend planningsproces een compensatie van minstens gelijke oppervlakte wordt toegekend, of wanneer een recent vastgesteld RUP voorziet in een dergelijke compensatie, wordt eveneens voldaan aan de planologische compensatieverplichting. Hoe de planologische compensatie concreet zal plaatsvinden, is op dit moment nog niet te voorspellen. Wat wel vaststaat, is dat het geen eenvoudige taak zal zijn.

Wijziging vrijgestelde handelingen en vergunningsplichten

Tijdelijke handelingen zullen voortaan niet langer worden vrijgesteld van de vergunningplicht. Daarentegen blijven occasionele handelingen, die eenmalig en van korte duur zijn, wel vrijgesteld. Ook hier wordt de exacte datum van inwerkingtreding nog door de Vlaamse Regering bepaald. 

Meer eenduidigheid van lokale voorschriften in Vlaanderen

In het verleden konden provincies en gemeenten vrijgestelde handelingen meldingsplichtig maken, en meldingsplichtige handelingen onder een vergunningsplicht laten vallen. Dit leidde vaak tot een onoverzichtelijke kluwen van lokale regels, met willekeur, frustratie en onbedoelde inbreuken als gevolg. De nieuwe regeling legt deze mogelijkheid in grote mate aan banden: voortaan kunnen gemeentelijke verordeningen alleen nog vrijgestelde of niet-vergunningsplichtige handelingen vergunningsplichtig maken als deze op een lijst van de Vlaamse Regering voorkomen (deze lijst moet nog worden opgesteld). Er komt een overgangsperiode van twee jaar om bestaande verordeningen aan te passen aan de nieuwe regels. Gebeurt dit niet, dan vervalt de meldings- of vergunningsplicht automatisch.

Zonevreemde functiewijzigingen

Voortaan wordt bij het beoordelen van het hoofdzakelijk vergunde karakter van een onroerend goed uitgegaan van de laatst vergunde of vergund geachte functie, en niet langer van de actuele functie. Deze aanpassing is bedoeld om het probleem van onvergunde (reeds uitgevoerde) functiewijzigingen, die vergunningsaanvragen voor verbouwingen blokkeerden, op te lossen. De Vlaamse Regering wil hiermee het hergebruik en de renovatie van bestaand patrimonium, zoals leegstaande hoeves, bevorderen.
De praktijk zal echter moeten uitwijzen in welke mate bovenstaande doelstelling slaagt. De bestaande voorwaarden in het kader van een zonevreemde functiewijziging blijven immers bestaan en worden zeer strikt beoordeeld. Het Verzameldecreet heeft hieraan nog toegevoegd als bijkomende voorwaarde onder artikel 4.4.23 VCRO dat de functiewijziging de normale bedrijfsvoering van vergunde of vergund geachte bedrijven in de omgeving niet in het gedrang mag brengen.

Vrijstellingsbesluit Vlaanderen: wanneer is een omgevingsvergunning verplicht? 

De volgende handelingen aan en bij woningen zijn vrijgesteld van de vergunningsplicht, op voorwaarde dat de werkzaamheden worden uitgevoerd binnen een straal van 30 meter van de hoofdzakelijk vergunde woning:

• Isolatie aan de buitenzijde: Het aanbrengen van gevel- en dakisolatie tot een maximum van 26 centimeter, behalve wanneer het gaat om wereld- of bouwkundig erfgoed.
• Warmtepompen en airconditioners: De plaatsing van bovengrondse onderdelen in de voortuin, zijtuin of achtertuin, of op de zij- en achtergevel, mits deze tot op twee meter van de perceelsgrens of tegen een bestaande scheidingsmuur zijn ingeplant.
• Toegang en oprit: De aanleg van de noodzakelijke toegang en oprit naar het gebouw in de voortuin, inclusief de overwelving of inbuizing van een baangracht.

In het kader van de elektrificatie van het Belgische verkeer zijn ook de installatie van elektrische laadinfrastructuur op openbaar domein en de plaatsing van elektrische laadpalen op of aan hoofdzakelijk vergunde of vergund geachte verhardingen vrijgesteld van een omgevingsvergunning.

Wijziging betalingsregels overheidsopdrachten 2025

Deze wijziging van de betalingstermijn voor overheidsopdrachten is het gevolg van een arrest van het Hof van Justitie, dat stelt dat een betaaltermijn van maximaal 60 kalenderdagen in strijd is met de Europese richtlijn. Per 1 januari 2025 geldt bijgevolg een termijn van 30 dagen, die kan worden verlengd mits aan de volgende voorwaarden wordt voldaan:

1. De verlenging moet expliciet in de opdrachtdocumenten worden vermeld.
2. De verlenging dient objectief gerechtvaardigd te zijn op basis van de bijzondere aard of eigenschappen van de opdracht.
3. De verlenging mag niet kennelijk onbillijk zijn voor de opdrachtnemer.

Uitzonderingen op de betaaltermijn overheidsopdrachten

In elk geval mag de totale behandelingstermijn, inclusief verlenging, niet langer zijn dan 60 dagen. Er is echter één uitzondering voor aanbesteders in de gezondheidszorg die specifiek voor dat doel zijn erkend. Zij hebben een standaard behandelingstermijn van 60 dagen. Dit geldt alleen voor overheidsopdrachten die verband houden met hun specifieke activiteiten. In bijzondere gevallen kan deze termijn worden verlengd tot 90 dagen.